De accountant schippert

Column verschenen op 30 april 2018 op de website Accountancy Vanmorgen

Onafhankelijkheid en objectiviteit is een spiegel die niet alleen de Big Four kantoren zich moeten voorhouden. Het geldt ook voor MKB-kantoren en financieel adviseurs. Kijk eens naar een paar zaken waarover de Accountantskamer zich het afgelopen jaar heeft uitgesproken. De thema’s onafhankelijkheid, objectiviteit en integriteit komen regelmatig terug. Welke rol speelt de persoonlijkheid van de accountant en de klant hierbij?

Uitschrijven

Een interessant voorbeeld is de zaak waarover Accountancy Vanmorgen eerder schreef:
‘Accountant die ook advocaat is, zou zich moeten uitschrijven.’ Een accountant moet immers volgens de VGBA objectief zijn, terwijl een advocaat per definitie partijdig is. Deze combinatie van functies is niet verboden maar brengt voor de advocaat-accountant grote risico’s met zich mee. Voor de klant geeft het op zijn minst onduidelijkheid, zeker als ook derden betrokken zijn. Het ging hier over een erfenis en ervaring leert dat dergelijke stressmomenten bovengemiddeld leiden tot conflicten. Uit onderzoek blijkt ook dat de meeste conflicten gaan over relaties en geld en beiden zijn hier aan de orde. Dat de accountant vaak opereert in – wat we dan maar noemen – voor conflict vatbare situaties is duidelijk. Ook bijvoorbeeld bij echtscheiding en bedrijfsoverdracht zijn de belangen vaak tegenstrijdig.

Natuurlijk en geleerd

Naast de gewone zakelijke feiten speelt in dergelijke, licht ontvlambare situaties de persoonlijkheid van alle betrokkenen bewust én onbewust een nog grotere rol spelen dan normaal. Dat is vast herkenbaar. Het is u ongetwijfeld opgevallen dat mensen onder druk ineens anders en onvoorspelbaar kunnen reageren. Hoe komt dat? Allereerst bestaat er zoiets als natuurlijk gedrag. Daarmee wordt je geboren en het gedrag is onbewust. Dit gedrag wordt aangevuld met wat je (af)leert van je omgeving, je aangeleerde gedrag. Het is belangrijk om te onderkennen dat mensen onder stress onbewust hun geleerde gedrag laten vallen en terugkeren naar hun natuurlijk gedrag omdat dit op zo’n moment minder energie kost. Het interessante is dat wij als financieel adviseurs hierop kunnen inspelen en zo problemen kunnen beperken of zelfs voorkomen. Nee, het is niet nodig om een studie psychologie te volgen. Het enige wat ons te doen staat is onze klant niet alleen te leren kennen maar ook leren begrijpen.

Gedragseconomie

Door het kunnen duiden van, en inspelen op gedrag en communicatie kan de objectiviteit van de accountant enorm toenemen. Tegelijk zal ook de advieskwaliteit en de effectiviteit verbeteren door sneller begrip en betere communicatie. Bovendien komt er beter zicht op materiële en immateriële afwegingen. Daarvoor is enige kennis van gedragseconomie op zijn plaats. Het is een wetenschap waarover u op universiteiten colleges kunt volgen, waarover vele boeken zijn geschreven en waarvoor Nobelprijzen zijn uitgereikt. Onmisbare kennis en niet te vergeten beroepsvaardigheid bij de steeds complexere casuïstiek waarover de accountant adviseert bijvoorbeeld in het kader van bedrijfsovernames, bedrijfsopvolging en internationalisering.

Verbeter de wereld…

De accountant mag bij zichzelf beginnen. Bij dilemma’s rond objectiviteit moet hij of zij zich, naast bewust zijn van de fundamentele beginselen, ook verdiepen in zijn of haar eigen (financiële) persoonlijkheid. Zeker nu de kortere VGBA minder houvast geeft. Afwegingen maken over het klantbelang versus het algemeen belang, maar ook kritisch kijken welke valkuilen in de eigen persoonlijkheid schuilen.

Valkuilen

Aan de hand ‘AA niet onafhankelijk in scheidingszaak: berisping’ licht ik dit graag toe. De vrouw – ex-echtgenoot van een ondernemer – dient hier een klacht in tegen de AA. De AA heeft gehandeld in strijd met de voor hem geldende gedrags- en beroepsregels. Hij is berispt omdat hij is blijven werken voor de BV en de ex-echtgenoot. En in een situatie waarint de ex-partners beiden aandeelhouder waren en beiden evident andere belangen hebben heeft de accountant door te kiezen voor de onderneming en de partner die het bedrijf voortzet onvoldoende afstand gehouden. De ex-partners hadden zichtbaar andere belangen en waren onmiskenbaar verwikkeld in een conflict over de ontvlechting van hun onderneming. De AA schatte de waarde van de aandelen € 1 miljoen lager in dan een onafhankelijke RA. Tja.

Er zijn ongetwijfeld diverse oorzaken die het gedrag van de AA verklaren. Dat hij met zijn berekening de man heeft bevoordeeld is helder. Vanuit de gedragseconomie is het bekend dat de ene persoon daar eerder toe geneigd is dan de ander. Is de accountant van nature direct op mensen gericht en generalistisch ingesteld, dan bestaat er een grotere kans dat hij de regels naar zijn hand zet dan wanneer hij indirect, specialistisch en meer taakgericht is. Dit maakt overigens de een niet slechter dan de ander omdat iedereen andere valkuilen heeft.

Beter en breder

De accountant kan zijn beroepsrisico’s flink terugbrengen door zijn of haar kennis en vaardigheden te vergroten met behulp van gedragseconomie. Bij dilemma’s moeten zowel feiten als gedrag worden gewogen. Ook ten opzichte van het algemeen belang. Is de accountant zich bewust van zijn valkuilen dan kan hij op bepaalde momenten een collega betrekken met andere, liefst tegengestelde gedragskenmerken om tot een optimaal standpunt te komen. In het belang van de klant moet hij allereerst zichzelf beter begrijpen en daarmee zijn objectiviteit vergroten. Is er eenmaal een goede kennis van financiële persoonlijkheidsstijlen en gedrag dan ligt er een scala van mogelijkheden om de klant beter en breder van dienst te zijn. Met alle bedrijfseconomische voordelen die daarbij horen.

Aan u de keuze; blijft u schipperen op basis van onbewuste motieven of kiest u voor het verder ontwikkelen van uzelf uw vak en uw klanten?