The Wolf of Wallstreet?

De afgelopen maanden gaf ik veel trainingen aan accountants over de gedragsaspecten rond fraude en frauderisicofactoren. De noodzaak van dergelijke trainingen is snel aan te tonen, want een korte rondgang op internet leerde mij dat de jaarlijkse financiële schade als gevolg van fraude ruwweg € 30 miljard bedraagt*. En dan hebben we het alleen nog maar over de ontdekte fraude. Zelfs als we het bedrag halveren kunnen we rustig stellen dat de impact op onze maatschappij enorm is en ons leven er totaal anders uit zou zien zonder fraude...

Fraudedriehoek
Aan de orde kwam onder andere dat druk, gelegenheid en rationalisatie de ’ideale’ combinatie is om tot fraude te komen. Net als brandstof en zuurstof nodig zijn voor vuur. Druk kan bijvoorbeeld ontstaan door zakelijk gestelde doelen (kpi’s) of door financiële problemen in de privésfeer. Gelegenheid ontstaat door (te) ruime bevoegdheden of gebrek aan controle en als we rationaliseren dan praten we voor ons zelf goed dat we iets doen dat niet door de beugel kan. Omgekeerd biedt elk van deze drie onderdelen van de fraudedriehoek kansen om met eenvoudige maatregelen fraude te voorkomen.

Wolven
In deze context is het volgende parabel interessant:
Een grootvader zei eens tegen zijn kleinzoon: ‘Er speelt zich een gevecht af in mij, een strijd tussen 2 wolven. De ene is slecht, boos, hebzuchtig, jaloers, arrogant en laf. De andere is goed, hij is rustig, liefdevol, bescheiden, gul, eerlijk en betrouwbaar: Deze wolven vechten ook in jou en in ieder ander persoon.’

De jongen dacht even na en vroeg: ‘Welke wolf zal winnen?’
De oude man glimlachte en antwoordde; ‘De wolf die jij voedt.’*

Dark Triad
Tussen de regels kunnen we hier al lezen dat we allemaal talent hebben om fraudeur te worden. Of en hoe dat ook werkelijk gebeurt hangt af van zowel persoonlijkheidskenmerken als omgevingsfactoren. Ook persoonlijkheidsstoornissen kunnen een rol spelen. Mensen kunnen bijvoorbeeld een lager ontwikkeld moreel kompas hebben en/of ze tonen weinig empathie. Andere kenmerken zijn manipulatief gedrag en egoïsme. Dit kan verborgen liggen onder oppervlakkige charme en welbespraaktheid.  In de psychologie spreekt men over de ‘dark triad’, de donkere driehoek van narcisme, psychopathie en machiavellisme. Hele grote woorden en toch zijn ze maatschappelijk relevant omdat je in onderzoeken terugvindt dat de eerder genoemde gedragskenmerken van deze stoornissen bovengemiddeld vaak terug te vinden zijn in de top van bedrijven....

Alertheid
Gelukkig komen we frauduleus gedrag niet elke dag tegen, zelfs niet als je financieel planner of accountant bent. Vaak overwint het goede in ons schrijft ook Rutger Bregman in zijn boek ‘De meeste mensen deugen’. Ik zie daarin ook een andere menselijke trek terug. Namelijk de neiging te focussen op het negatieve zelfs als het positieve overheerst. Toch is fraudealertheid cruciaal en die moet zeker groter. Want wat krijg je als er een serieus vermoeden van fraude is? Gedoe. En dat alleen al is voor ons allemaal een onbewuste reden om fraude niet te zien.

Meer weten over (financieel) gedrag? Bel 06-174103622 of mail marja@harrijvan.nl

*NRC nov.2017, onderzoek uit 2014